न्युयोर्क । अमेरिकी अन्तरिक्ष एजेन्सी नासाले सन् २०१४ देखि मंगल ग्रहको कक्षमा परिक्रमा गरिरहेको ‘माभेन’ (मार्स एट्मोसफेयर एन्ड भोलाटाइल इभोलुसन) नामक अन्तरिक्षयानसँग आधिकारिक रूपमा सम्पर्क गुमाएको छ।
माभेन अन्तरिक्षयान गत डिसेम्बर ६ मा आफ्नो सामान्य कक्षमा परिक्रमा गर्ने क्रममा मंगल ग्रहको पछाडिबाट गुज्रिरहेका बेला अचानक पृथ्वीसँगको सम्पर्कबाट विच्छेद भएको थियो। माभेन मंगल ग्रहको पछाडिबाट फेरि देखापर्दा पनि नासाको ग्राउन्ड कन्ट्रोलले त्यससँग सम्पर्क स्थापित गर्न सकेन।
डिसेम्बर ९ मा, अन्तरिक्ष एजेन्सीले यो समस्याको अनुसन्धान गरिरहेको र सिग्नल पत्ता लगाउने प्रयास गरिरहेको घोषणा गरेको छ। माभेन मंगल ग्रहको पछाडि जानुअघि सबै प्रणाली सामान्य रूपमा काम गरिरहेका थिए।
सन् २०१३ मा पृथ्वीबाट प्रक्षेपण गरिएको र सेप्टेम्बर २०१४ मा मंगल ग्रहको कक्षमा पुगेको माभेन, हाल मंगल ग्रहको सक्रिय रूपमा अवलोकन गरिरहेका सातवटा अर्बिटर (परिक्रमा गर्ने यान) मध्ये एक हो। यसलाई मंगल ग्रहको माथिल्लो वायुमण्डल र आयनोस्फियर र तिनीहरूले सौर्य हावासँग कसरी अन्तरक्रिया गर्छन् भन्ने अध्ययन गर्ने जिम्मेवारी दिइएको थियो।
वायुमण्डलको क्षय हुने दर र संयन्त्रहरूको अवलोकन गरेर, माभेनले वैज्ञानिकहरूलाई कुनै समय आर्द्र ग्रह मंगल आज कसरी चिसो, सुख्खा धूलोको थुप्रोमा परिणत भयो भन्ने बुझ्नका लागि महत्त्वपूर्ण उपकरणहरू उपलब्ध गराएको छ।
माभेनको तथ्याङ्कले मंगल ग्रहको पानी वायुमण्डलबाट क्षय हुने माध्यम बनेको, जुन भयानक धूलोको आँधीका बेला वायुमण्डलमा माथि उचालिँदा सौर्य हावाद्वारा उडाएर लैजान सक्ने सिद्धान्तलाई पुष्टि गर्न महत्त्वपूर्ण थियो।
यस अन्तरिक्षयानले मंगल ग्रहको हावाको नक्साङ्कन गर्न, मंगलको अदृश्य चुम्बकीय ‘पुच्छर’ पत्ता लगाउन, मंगल ग्रहको वायुमण्डलबाट वाष्पशील तत्वहरूको क्षतिलाई तीव्र पार्ने ‘स्पटरिङ’ संयन्त्र पत्ता लगाउन र एक नयाँ प्रकारको प्रोटोन अरोरा समेत प्रकट गर्न मद्दत गरेको छ। यी सबै खोजहरूले ग्रहको विकास बुझ्न मद्दत गर्दछ । जस्तै पृथ्वी र मंगल जस्ता दुई मिल्दाजुल्दा ग्रहहरूको यात्रा किन फरक दिशामा मोडियो र यसले वासस्थानको लागि कस्तो फरक परिणाम दियो।
माभेनजस्ता मिसनहरूले सङ्कलन गरेको तथ्याङ्कले भविष्यका मंगल मिसनहरूको योजना बनाउन पनि योगदान दिन सक्छ। यति मात्र नभई, माभेनले नासाका सतहमा रहेका रोभरहरू (क्युरीसिटी र परसेभेरेन्स) र पृथ्वी बिचको डेटा रिले नेटवर्कको रूपमा काम गर्नका लागि यूएचएफ रेडियो पनि बोकेको छ। त्यसकारण, माभेन चलिरहेको मंगल सञ्चालनका लागि निकै महत्त्वपूर्ण छ, र यसले किन सम्पर्क गुमायो भन्ने पत्ता लगाउनुले अन्य मिसनहरूलाई पनि यस्तै दुर्घटनाबाट जोगाउन मद्दत गर्न सक्छ।
नासाले आफ्नो विज्ञप्तिमा भनेको छ, ‘अन्तरिक्षयान र सञ्चालन टोलीहरू स्थिति सम्बोधन गर्न यो समस्याको अनुसन्धान गरिरहेका छन्। थप जानकारी उपलब्ध हुने बित्तिकै साझा गरिनेछ।’
