प्रिया मिश्र "मन्नु"
नेपालको मधेस प्रदेश सामाजिक, सांस्कृतिक तथा शैक्षिक विविधताले भरिपूर्ण क्षेत्र हो। यहाँका जनताले आधुनिक शिक्षा, स्वास्थ्य, पूर्वाधार र सुशासनका क्षेत्रमा निरन्तर प्रगति गरिरहेकाछन्। यसै सन्दर्भमा मधेस प्रदेशको वीरगञ्ज–पर्सास्थित मधेस विश्वविद्यालयले शैक्षिक विकाससँगै सामाजिक दायित्वसमेत पूरा गर्ने उद्देश्यले एउटा महत्वपूर्ण पहल थालेको छ। विद्यार्थीहरूलाई ट्राफिक स्वयंसेवकका रूपमा परिचालन गर्ने अभियान। विश्वविद्यालयको डिन कार्यालयले सुरु गरेको यो कार्यक्रम सामाजिक उत्तरदायित्व, विद्यार्थी नेतृत्व विकास तथा यातायात व्यवस्थापनमा जनचेतना अभिवृद्धितर्फ एक महत्वपूर्ण कदमका रूपमा हेरिएको छ।
वीरगञ्ज शहर मधेस प्रदेशको आर्थिक राजधानीका रूपमा परिचित छ। औद्योगिक तथा व्यापारिक हिसाबले व्यस्त रहेको यो शहरमा दैनिक हजारौँ सवारीसाधनको आवागमन हुन्छ। तीव्र जनसंख्या वृद्धि, सीमित सडक संरचना, असावधानीपूर्वक सवारी चलाउने प्रवृत्ति तथा जनचेतनाको कमीका कारण यहाँको यातायात व्यवस्थापन चुनौतीपूर्ण बन्दै गएको छ।
यस चुनौतीलाई मध्यनजर गर्दै मधेस विश्वविद्यालयले शिक्षण संस्थाहरूले समाजसँग जोडिनुपर्छ भन्ने धारणा अनुरूप विद्यार्थीहरूको सक्रिय सहभागितासहित यो कार्यक्रम अघि सारेको हो। विश्वविद्यालयका विभिन्न संकायका विद्यार्थीहरूलाई शैक्षिक ज्ञानसँगै व्यवहारिक सामाजिक सीप प्रदान गर्ने उद्देश्य पनि यस पहलको मूल केन्द्रमा छ।
कार्यक्रमका मुख्य उद्देश्यहरू
१. यातायात जनचेतना अभिवृद्धि विद्यार्थीहरू सडक धनी दायाँ, जेब्राक्रस प्रयोग, हेलमेट र सिटबेल्टको प्रयोग, ओभरलोडिङ तथा ओभरस्पिडिङका जोखिमबारे सर्वसाधारणलाई सचेत गराउने कार्यमा संलग्न हुनेछन्।
२. यातायात व्यवस्थापनमा सहयोग ट्राफिक प्रहरीको नेतृत्वमा विद्यार्थी स्वयंसेवकहरूले व्यस्त चौराहाहरूमा सवारी व्यवस्थापन, पैदल यात्रुलाई सुरक्षित मार्गनिर्देशन तथा भीड नियन्त्रणमा सहयोग पुर्याउनेछन्।
३. विद्यार्थीमा नेतृत्व र सामाजिक उत्तरदायित्व विकास समाजमा क्रियाशील, जिम्मेवार र शिष्ट नागरिका रूपमा विद्यार्थीहरूलाई अगाडि ल्याउन यो कार्यक्रम प्रभावकारी छ। उनीहरू व्यवहारिक जीवनका अनुभवसहित सेवा, अनुशासन र समन्वयका गुण सिक्नेछन्।
विद्यार्थी–समुदाय सम्बन्ध सुदृढीकरण विश्वविद्यालय र स्थानीय समुदायबीचको सम्बन्ध अझ मजबुत बनाउने उद्देश्यले पनि यो अभियान महत्त्वपूर्ण छ। विद्यार्थीहरूको प्रत्यक्ष सेवा–भाव देखेर समुदायमा विश्वविद्यालयप्रति सकारात्मक धारणा विकास हुन्छ।
३. कार्यक्रमको संरचना र सञ्चालन विधि
डिन कार्यालयले कार्यक्रम सञ्चालनपूर्व विद्यार्थीहरूलाई आवश्यक तालिम उपलब्ध गराएको छ।
ट्राफिक नियम तथा सूचनात्मक तालिम ट्राफिक प्रहरी कार्यालयसँग सहकार्यमा विद्यार्थीहरूलाई सडक सुरक्षा नियम, संकेतचिह्न, प्राथमिक उपचार, भीड व्यवस्थापन, आपतकालीन प्रतिक्रिया आदि विषयमा आधारभूत तालिम दिइएको छ।
सुरक्षा सामग्री प्रदान विद्यार्थी स्वयंसेवकहरूलाई रिफ्लेक्टर ज्याकेट, हातको संकेत–बत्ती, सीटी तथा आवश्यक सुरक्षा सामग्री उपलब्ध गराइएको छ।
समूहगत परिचालन विद्यार्थीहरूलाई विभिन्न टोलीमा विभाजित गरी वीरगञ्जका मुख्य चोक तथा व्यस्त क्षेत्र घण्टाघर, बसपार्क , आदर्शनगर, मेनरोड,लगायत स्थानमा खटाइएको छ।
ट्राफिक प्रहरीसँग समन्वय सम्पूर्ण परिचालन गतिविधि ट्राफिक प्रहरीको निर्देशनमा सञ्चालित हुन्छ, जसले विद्यार्थी स्वयंसेवकहरूलाई मार्गदर्शन र सहजीकरण गर्दछ।
४. कार्यक्रमका सकारात्मक प्रभावहरू
१. सडक दुर्घटना न्यूनीकरणमा सहयोग यातायात व्यवस्थापन तथा जनचेतनामा विद्यार्थीहरूको सक्रियता देखिँदा व्यस्त चोकहरूमा सवारी चलाउने अनुशासनमा सुधार देखिन थालेको छ। पैदल यात्रुहरू पनि निश्चित मार्ग र जेब्राक्रस प्रयोग गर्न प्रोत्साहित भएका छन्।
२. विद्यार्थीको आत्मविश्वास र नेतृत्व क्षमतामा वृद्धि व्यवहारिक क्षेत्रमा काम गर्दा उनीहरूमा आत्मविश्वास बढेको छ। मानिसहरूसँग संवाद, समस्या समाधान तथा तनाव व्यवस्थापनका सीपहरू विकसित भएका छन्।
३. सामुदायिक सकारात्मक प्रतिक्रिया जनता स्वयं युवा पुस्ता ट्राफिक व्यवस्थापनमा खटिएको देख्दा उत्साहित भएका छन्। यसले विश्वविद्यालयको सामाजिक छवि अझ उज्ज्वल भएको छ।
४. सुरक्षित र सभ्य यातायात संस्कृतिका लागि आधार निर्माण दीर्घकालमा यो कार्यक्रमले सुरक्षित सडक–संस्कृति सिर्जना गर्न सहयोग पुर्याउनेछ। शिक्षित युवा पुस्ताले सकारात्मक उदाहरण प्रस्तुत गर्दा समाजले पनि अनुकरण गर्ने अपेक्षा गरिएको छ।
५. सम्भावित चुनौतीहरू
यद्यपि यो कार्यक्रम सफलतापूर्वक अघि बढिरहेको छ, केही चुनौतीहरू पनि छन्।
अति व्यस्त सवारी व्यवस्थापन विद्यार्थीका लागि चुनौतीपूर्ण
गर्मी, धुलो, भीड र आवाजका कारण काम गर्न कठिनाइ
कसैकसैले स्वयंसेवकको निर्देशलाई बेवास्ता गर्ने समस्या
तर, ट्राफिक प्रहरी, विश्वविद्यालय प्रशासन र विद्यार्थीबीचको समन्वयले यी चुनौतीहरूलाई न्यूनिकरण गर्न सकिनेछ।
६. भविष्यका सम्भावित योजनाहरू
डिन कार्यालयले यो कार्यक्रमलाई दीर्घकालीन प्रोग्रामका रूपमा विस्तार गर्ने सोच बनाएको छ।
मदिरा सेवन गरी सवारी चलाउनेबारे जागरण
विद्यालयस्तरमा सडक–सुरक्षा शिक्षा अभियान
स्थानीय निकायसँग सहकार्यमा सडक–सुरक्षा परिषद् स्थापना
महिला विद्यार्थीहरूको विशेष सहभागिता
डिजिटल जागरण अभियान (सोसल मिडियाद्वारा सन्देश प्रवाह)
यी योजनाले कार्यक्रमलाई अझ व्यापक र प्रभावकारी बनाउनेछन्।
मधेस विश्वविद्यालयद्वारा आरम्भ गरिएको ट्राफिक स्वयंसेवक कार्यक्रम केवल विश्वविद्यालयका विद्यार्थीहरूलाई व्यस्त सडकमा उभ्याउने परियोजना मात्र होइन, तर युवाहरूमा सामाजिक उत्तरदायित्व, अनुशासन, नेतृत्व र सेवा–भाव विकसित गर्ने महत्वपूर्ण शैक्षिक अभ्यास हो।
यो अभियानले एकातिर यातायात व्यवस्थापनमा सुरक्षा र अनुशासन बढाउन मद्दत गरिरहेको छ भने अर्कोतिर शिक्षा र समाजबीचको अन्तरक्रिया मजबुत बनाइरहेको छ।
यदि यस्ता कार्यक्रम दीर्घकालीनरूपमा निरन्तर चलाइए भने यो केवल वीरगञ्जमा मात्र नभई समग्र मधेस प्रदेशमा सुरक्षित, सभ्य र सचेत यातायात संस्कृतिको निर्माण गर्न टेवा पुर्याउनेछ।
यसअर्थमा, मधेस विश्वविद्यालय डिन कार्यालयको यो पहल उदाहरणीय तथा अनुकरणीय पहल हो, जसले शिक्षालाई मात्र होइन, समाज रूपान्तरणको यात्रालाई पनि सशक्त बनाइरहेको छ।
प्रिया मिश्र "मन्नु"
